بررسی نقوش سازها در ایران باستان وشناخت جایگاه و اهمیت موسیقی در آن دوران

در ایران باستان به روایت‌های نوشتاری و نقوش بازمانده، موسیقی از جایگاه بالایی برخوردار بوده است، و اغلب شاهان و دولت‌مردان به موسیقی اهمیت می‌دادند. از این دوران، نام سازهای بسیاری باقی‌مانده است که نقوش برخی از آن‌ها، در نقش برجسته‌ها، طرح‌ و نقش روی ظروف دوران مختلف، قابل شناسایی است. در این مقاله، به سازهای ایران باستان که روی ظروف و نقش برجسته‌ها باقی‌مانده، پرداخته شده است؛ با بررسی آن‌ها، اهمیت و جایگاه موسیقی در آن دوران، مورد پژوهش قرار می‌گیرد. روش پژوهش، توصیفی– تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای بوده است. با بررسی نقوش و متون دوران باستان، مشخص شد، موسیقی، هنری جداگانه نبود و همراه سایر رسوم اجتماعی، مانند مراسم مذهبی، جشن ها و جنگ‌ها  اجرا می‌شد. با توجه به پیکرک‌های گلین نوازندگان عیلامی، می‌شود حدس زد که، از موسیقی در آیین‌های مذهبی بهره می‌بردند. در اولین هم‌نوازی جهان- که در مهر چغامیش دیده شد- همه نوازندگان، بانوان هنرمند عیلامی بودند. موسیقی در دوران هخامنشی به سه شکل بزمی، مذهبی و رزمی وجود داشته است؛ این مساله، اهمیت روز افزون موسیقی را در این دوران نشان می‌دهد و طبق اسناد مکتوب باقی‌مانده از دوران هخامنشی، اکثر نوازندگان در این دوره زن بودند. پیکرک‌های گلینی از نوازندگان دوران اشکانی به‌دست آمده که، اکثر آن‌ها زن هستند و اغلب آن‌ها، چنگ‌نوازانی هستند که، در حالت ایستاده، ساز می‌نوازند. با توجه به اهمیت موسیقی در این دوران و حضور گسترده زنان در عرصه موسیقی، می‌توان نتیجه گرفت که، زنان در ایران باستان از منزلت والایی برخوردار بودند. تنوع موسیقی و ساز در عصر ساسانی، رونق موسیقی و حرمت موسیقیدانان را نشان می‌دهد. با توجه به جایگاه اجتماعی موسیقیدانان، و این‌که نوازندگان در سفر و شکار، ملازم شاهان بودند و همچنین از اجرای موسیقی در جشن و شکار و مراسم‌های مذهبی، می‌توان به اهمیت موسیقی در این دوران پی برد.